Karadeniz'in ilk ve tek evrene açılan penceresi olan 14 inçlik teleskopuyla OMÜ Gözlemevi projemiz 2004 yılında faaliyete geçti. Bunu takiben 2007 yılında ülkemizin ilk yerli planetaryumu olma özelliği taşıyan OMÜ Planetaryumu oluşturuldu. Bu iki projeyle birçok küçük çaplı astronomi temelli bilimsel modelleri imal ederek ülkemizin ilk astronomi bilim merkezini de oluşturmuş olduk.
Başlangıçta bütün ülkemizden olmak üzere çevre şehirlerle birlikte Samsun ilimizden yüzbinlerce kişiye bilim alanında eğlenceli bir şekilde bilim eğitimi verirken gençlerimizde bilime karşı ilgiyi ve heyecanı artırıyorduk. Gençlerin bu alandaki ilgi ve heyecanını gözlemledikçe 2010 yılından sonra bilim merkezlerinin kuruluşu, işleyişi ve eğitimdeki önemi, akademik çalışmalarımda da yer almaya başladı.
Bu amaçla Amerika Birleşik Devletlerindeki bilim merkezlerini incelemek ve araştırmak amacıyla YÖK yurtdışı araştırma ve inceleme programı çerçevesinde üç öğretim üyesi arkadaşımla birlikte 2012 yılında 3 aylığına araştırmalar yapmak için Amerika Birleşik Devletlerine gittik.
Araştırma kapsamında; Ohio Columbus "COSI", Pennsylvania Pittsburgh "Carnegie Science Center", Washington DC "Smithsonian National Air and Space Museum", New York "American Natural History and Rose Center for Earth (Hayden Planetarium)", Massachusetts Boston "Museum of Science", Illinois Chicago "Museum of Science and Industry(Adler Planetarium", California Los Angeles "California Science Center", San Francisco "Explorium", Florida Orlando "Kennedy Space Center", Michigan Grand Rapids "Van Andel Grand Rapids Public Museum and Planetarium" "Frederick Meijer Garden and Sculpture Museum", Detroit "University of Michigan Detroit Observatory", Lansing "Innovation and Learning, Impression5Museum" ve "Michigan State University Abrams Planetarium" bilim merkezleri ve müzeleri ziyaret edilerek bu birimlerin yönetici ve eğitim kadrolarıyla 1-2 saat süren görüşmeler yapılmış, bu merkezlerde sergilenen exhibitler gezilmiş ayrıca bilim merkezleri ve müzelerin halka açık olmayan bölümlerindeki gezilerle, buraların işleyişi hakkında detaylı bilgiler edindik.
Bununla birlikte, bu merkezlerin kuruluşları, işleyişleri, sorunları ve geleceğe dönük amaç ve hedefleri incelerken aynı zamanda ülkemizde kurulmuş ve kurulacak olan bilim merkezlerine bir rehber olması amacıyla çalışmalar yürüttük. Bu çalışmalarda, bilim merkezleri türleri, fiziki yapıları, ücret politikaları, bilim merkezlerinde çalışan insan kaynaklarının nitelikleri, exsibit seçimi ve bilim merkezlerinin eğitim politikaları inceledik. Bununla birlikte, bilim merkezlerinin amaç ve hedeflerine uygun bir şekilde hizmet verebilmeleri ve maksimum verim alabilmeleri için bilim merkezlerinin çevresinde bulunan ana okulları, ilk ve orta öğretim okullarındaki öğretmen ve öğrenciler ile oluşturdukları ilişkiler araştırılmıştır. Elde edilen deneyim ve bulgulardan yola çıkarak ülkemizde planlanan kurulmuş ve kurulacak olan bilim merkezleri için kapsamlı raporlar hazırlanarak, başta OMÜ Rektörlük Makamına, Samsun Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı'na, Sanayi ve Bilim Bakanlığı'na, TÜBİTAK Başkanlığı'na ve birçok kuruluşa gönderilmiş ve öneriler sunulmuştur. Maalesef çok üzücü olsa da hiçbir kurumdan geri dönüş alınamamıştır.
Bu süreçler yaşanırken, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 23. Toplantısı, Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN'ın başkanlığında alınan kararlar doğrultusunda 2012 yılında yine Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN'ın başkanlığında TÜBİTAK'ta Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Yusuf Ziya Yılmaz'ın da aralarında bulunduğu Büyükşehir Başkanı'na alınan kararlar ivedilikle iletilerek kendi şehirlerinde bir an önce bilim merkezlerinin inşası konusunda ortak karar alınmıştır.
Bunun üzerine, Konya, Kocaeli, Kayseri, Eskişehir, Gaziantep, Samsun, Bursa ve Elazığ Büyük şehir belediyeleri hemen süreçleri başlatmış ve Samsun hariç, 2014 yılından 2018 yılına kadar bu şehirler bilim merkezlerinin kuruluşlarını tamamlayarak birer birer hayata geçirerek şehirlerine Dünya standartlarında bilim merkezleri kurarak gençlerinde bilimsel heyecanları oluşturmaya başlamışlardır.
Ne yazık ki, Samsun Büyük Şehir Belediye Başkanlığı bu süreçte yer almasına rağmen 2012 yılından 2018 yılına kadar olan süreci, kendi içerisinde ve şehrin değişik kurumlarıyla yer seçimi konusunda anlamsız tartışmalarla geçirerek büyük bir zaman kaybına uğramıştır. Bu süreçte hiçbir uzman görüşü alınmadan yerler belirlenmiş ve bu yerlerden de daha sonra vaz geçilerek büyük bir zaman kaybına yol açılmıştır.
Konya, Kocaeli, Kayseri, Eskişehir, Gaziantep, Bursa ve Elazığ Büyük şehir belediyeleri bilim merkezleri projelerini başarıyla tamamlarken birçok il belediye başkanlıkları da TÜBİTAK' "4003 - Bilim Merkezi Kurulması Destek Programına" başlıklı projeye başvurarak kendi kurulum süreçlerini başlatmışlardır. Samsun Bilim Merkezinin kurulumunun bu kadar çok uzaması, 2012 yılında büyük şehirlerde bilim merkezleri kurulumuyla ilgi TÜBİTAK ta alınan kararların ciddiye alınmaması ve Samsun Büyük Şehir Belediye Başkanlığının Bilim Merkezlerinin önemine ve şehre getireceği yararlara inanmaması olduğu düşünülmektedir. Çünkü, TÜBİTAK, 2011 yılında Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 23. Toplantısında alınan kararlar doğrultusunda Bilim Merkezlerinin kurulumu ve işletilmesi konusunda her ayrıntıyı ortaya koyan süreçleri 107 başlık altında toplayarak bunların adım adım uygulamasını bir yönerge haline getirerek belediyelere göndermiştir. Yapmış olduğum izlenimler; Samsun Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı bu yönergedeki kurallara dikkat etmeden süreçlerini devam ettirmiştir ve 2018 yılında Tekkeköy bölgesinde projesini yaptırmış olduğu Samsun Bilim Merkezi'nin inşaatına başlanmıştır.
NOT: Yazımızın bir sonraki bölümünde TÜBİTAK'ın Samsun Bilim Merkezine bakışı ve son durumu hakkındaki değerlendirmeler paylaşılacaktır.
Prof. Dr. Hüseyin KALKAN
OMÜ Öğretim Üyesi