Emre Seven

Atatürk / Onur Anıtımızın İsim Serüveni

Emre Seven

Sezon bitmişken köşe yazılarımızın ana ekseni olan Samsunsporumuzdan birazcık müsaade isteyerek Samsunsporumuz dahil olmak üzere şehrimizin kimliğine dair önemli bulduğum bir konu ile karşınızdayım.

 

Girizgahımızı ufak bir soru ile başlatalım:

 

Size bir mikrofon uzatılsa ve Samsun'umuzun sembolü olarak kabul edilen ve Atamızın şanlı Kurtuluş Destanımızı Samsun'dan başlatmasını simgeleyen ünlü eserin ismi nedir diye sorulsa, pek çoğunuzun vereceğiniz muhtemel cevaplar Atatürk Anıtı, Atatürk Heykeli olacaktır şüphesiz.

 

İçinizden bazıları ise şu cevabı verecektir: Onur Anıtı.

 

Peki, ikinci sorum şu: Hangisi doğru isim?

 

Resmi kaynaklara göre, Avusturyalı Sanatçı Heinrich Krippel'in ellerinden çıkan ve 100. yaş gününe yaklaşık 3,5 sene kalan, şehrimizin biricik sembolünün ismi Onur Anıtı.

 

Fakat çoğu Samsunlunun aklına bu isim gelmez hatta bazıları bu ismi hiç bilmez bile. Eserin ismi ya Atatürk Anıtıdır ya da Atatürk Heykeli.

 

Peki nasıl oldu da Onur Anıtı ismi, halkın bildiği tercih ettiği isim olan Atatürk Anıtı/Heykeli isimleri arasından sıyrıldı da resmi isim haline geldi?

 

Aslında bu konuyu gündeme ilk getiren kişi Hedef Halk gazetesi köşe yazarlarından usta gazeteci Şakir Demirci.

 

Sayın Demirci sadece merak etmiyor, sosyal medya hesapları ve yazdığı yazılar vasıtası ile bir eleştirisini ve uyarıyı da dile getiriyor. Ki; kendisinin bu eleştirisini ve uyarısını paylaşan pek çok insan var.

 

Bendeniz de konuya kendisinin paylaşımlarında rastlayarak, bir araştırma ihtiyacı hissettim ve bu mevzubahis isim değişikliği ile bir bilgiye ulaşma amacıyla hem arşivimdeki hem de başka kaynakları kullanarak bir tarama yaptım ve konu ile ilgili pek çok şehirdaşıma danıştım.

 

Şimdi müsaadenizle edindiğim bilgileri kronolojik olarak sıralayayım.

 

İlk olarak Anıt fikrinin ilk gündeme geldiği dönem olan 1926-1927 yıllarına gidelim.

 

O yıllarda henüz soyadı kanunu çıkmamış olması itibari ile Ulu Önder, "Gazi Paşa, Gazi Hz., Halaskar Gazi" gibi hitaplarla anılıyordu.

Bu nedenle Anıt ilk ve doğal olarakGazi Heykeli olarak isimlendirildi.

Nitekim Anıta dair Devlet Arşiv kayıtları da dosya ismi olarak "Gazi Paşa Hazretlerin, Canik (Samsun) vilayetine yaptırılacak, at üzerindeki heykeli için yapılan görüşmeler." başlığı ve 1927 tarihi ile kayıt altına alınmış. Dosya içerisinde eski yazı ile yazılmış pek çok evrak var. 

Dönemin gazetelerine baktığımızda da Gazi Parkına yaptırılacak Anıt ile ilgili haberlerde eserden Gazi Hz. ya da Büyük Gazi'nin heykeli şeklinde bahsedildiğini görüyoruz.

Anıt'ın 1932 yılında büyük bir törenle Gazi Parkı'na (bugün bu isim de başka bir parka verilmiş durumda malumunuz) dikildiğini bildiren haberlerde de benzer şekilde Gazi Heykeli ismini görüyoruz.

21 Haziran 1934 tarihinde Soyadı Kanunu'nun kabulünden sonra TBMM tarafından çıkarılan 24 Kasım 1934 sayılı kanun ile Gazi Mustafa Kemal'e Atatürk soyadı verilmesi ile birlikte artık Ulu Öndere ithaf edilen her yerde "Atatürk" ismi daha yaygın olarak kullanılmaya başlıyor.

Anıtımız da bugün halk dilinde karşılığı olan Atatürk Anıtı / Heykeli ismini bu bağlamda kazanıyor.

Peki Onur Anıtı ismi nereden geliyor?

İşte burada bir belirsizlik var.

Bu ismin kullanıldığı ilk dönemi bulabilmek adına ilk olarak arşivimdeki 1967 ve 1973 yıllarına ait Samsun il yıllıklarına baktım.

1967 yıllığında bir isme rastlamadım fakat Anıt 1973 yılında Samsun'un Turizm haritasında "Atatürk Heykeli" ismi ile zikrediliyor.

1997 yılında Samsun İl Kültür Müdürlüğü tarafından basılmış Geçmişten Günümüze Kültür Değerleri ile Samsun kitabında ise eser "Onur Anıtı" ismi ile tanıtılıyor.

Demek ki; isim değişikliği bu yıllar arasında gerçekleşmiş olmalı derken, 1999 yılında Kıvanç Osma tarafından kaleme alınanAtatürk'ün Samsun'a Çıkışının 80. Yıldönümünde Samsun Atlı Atatürk Anıtıbaşlıklı makalenin kaynakçasında 1981 tarihli bir makaleye rastlıyorum. Alıntı yapılan makalenin adı tam olarak "Samsun Onur Anıtı"

Büyük bir şans eseri mevzubahis makalenin yayınlandığı derginin bir kopyasının Sivas'taki bir sahafta mevcut olduğunu gördüm ve görür görmez gidip satın aldım.

Atatürk'ün doğumunun 100. yılı kutlamaları vesilesi ile oluşturulan komisyonun çıkardığı dergideki makale gerçekten de kaynakçada belirtildiği gibiSamsun Onur Anıtı  başlığını taşıyor.

Eserden Onur Anıtı olarak bahseden ve şimdilik bulabildiğim en eski tarihli kaynak bu.

Aynı derginin diğer sayfalarında başka fakat ilgili olabilecek bir bilgi daha mevcut. 

Dergide Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından Heykeltıraş Hakkı Atamulu'nun Atatürk'ün doğumunun 100. yılı anısına yaptığı İlkadım Anıtı'ının da temelinin atıldığı ifade ediliyor.

Tüm bunların ışığında ve o yıllardaki keskin geçişler düşünüldüğünde ister istemez bu isim değişikliğinin 80 darbesi sonrası gerçekleşmiş olabileceği ihtimali akla geliyor. Yani 1981 yılında yapılan esere İlkadım 1932 tarihli Atatürk Anıtı'na da Onur Anıtı diyelim fikrinin bu dönemde çıkmış olması olası.

Tabii ki bu sadece bir tahmin. Bendeniz de bir akademisyen olsam da tarihçi değilim. Tüm bu anlattıklarım belgelere dayansa da tarihi bağlamda sonuç halâ teyide muhtaç.

Diyeceksiniz ki bu, bu kadar kafa yormaya değen bir konu mu? Ya da "Onur Anıtı" kötü bir isim mi?

Öncelikle şunu peşinen söyleyeyim. Tabii ki Onur Anıtı kötü bir isim değil. Hem böyle bir şaheserin şehrimizde bulunmasından hem de Ata'mızın bu ölümsüz destanı şehrimize attığı İlkadım ile başlatmasından Samsunlular olarak büyük bir onur duyuyoruz. Burası tartışılmaz.

Ancak bence asıl mesele "isim verme" eyleminin kudretinde ve anlamında saklı.

Malumunuz bir şeye ismini ancak sahibi verebilir. Bu bağlamda isim verme sahipliğin de ilanıdır bir bakıma. Robinson Crusoe adada karşılaştığı yerliye bu yüzden adını sormadan senin adın Cuma der. Anne babalar evlatlarına isim verirken bu güçle hareket ederler ve bu onuru ya sadece kendileri sahiplenirler ya da ancak çok değer verdikleri bir kişiye bahşederler. "İsim babası" diye bir sıfat bu yüzden vardır ve bu yüzden bu kadar değerlidir.

O nedenle tepeden inme bir isimlendirmeyi içimize sindirmek mümkün değildir.

Hele hele konu Atatürk ve o büyük kahramanın isminin verildiği, şehrimizin kimliği haline ulaşmış bir eserin bir sembolün adı ise hassasiyetimiz elbette arşa çıkar.

Hangi görüşten olursak olalım, dünyaya nasıl bakarsak bakalım Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, bu ülkenin milletin modern tabirle kırmızı çizgisidir. Onun adı hiçbir yerden hiçbir gerekçe ile silinmemelidir. Net.

Bir şehrin sembolünün ismini de o şehrin insanları vermelidir.

Bu nedenle bendeniz de Atatürkçü ve Samsun sevdalısı bir genç olarak şehrimizin sembolü olan bu anlamı eserin adının Onur Anıtı yerine Halk tarafından benimsenmiş hali ile Atatürk Anıtı olarak yeniden tescil edilmesi gerektiğini düşünenlerdenim.

Ve benim gibi düşünen pek çok şehirdaşımın da olduğuna eminim.

Samsunlu günler herkese!